Các quy định về cho vay tiêu dùng cá nhân không có tài sản đảm bảo của các công ty tài chính tiêu dùng sẽ được siết chặt nếu dự thảo Thông tư của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (SBV) chính thức có hiệu lực.

Theo dự thảo Thông tư sửa đổi Thông tư số 43/2016/TT-NHNN quy định về cho vay tiêu dùng của các công ty tài chính, SBV đề xuất hạn chế các khoản vay tiêu dùng cá nhân không có tài sản đảm bảo – thường được gọi là "vay tiền mặt" – chỉ dành cho khách hàng hiện hữu có lịch sử tín dụng tốt theo quy định nội bộ của công ty tài chính, và không có nợ quá hạn theo phân loại của Trung tâm Thông tin Tín dụng Quốc gia Việt Nam (CIC) tại thời điểm ký hợp đồng tín dụng tiêu dùng.

Ngoài ra, các công ty tài chính phải đảm bảo tổng dư nợ "vay tiền mặt" không vượt quá 30% tổng dư nợ cho vay tiêu dùng.

Tại các công ty tài chính, "vay tiền mặt" là một trong những sản phẩm chủ lực bên cạnh vay trả góp và thẻ tín dụng. Đối tượng của các gói sản phẩm này là hơn 50% dân số cả nước – những người không có tài khoản ngân hàng và có thu nhập trung bình chỉ từ 3-5 triệu đồng/tháng (tương đương 129-215 USD), tùy theo yêu cầu của từng công ty.

Theo giải thích của SBV, các khoản "vay tiền mặt" có rủi ro cao trở thành nợ xấu vì không yêu cầu tài sản đảm bảo cũng như không yêu cầu kê khai mục đích vay. Với điều kiện dễ dàng và thủ tục đơn giản, vay tiền mặt là cách dễ dàng để phát triển tín dụng, dù lãi suất cao hơn nhiều so với ngân hàng.

Do đó, để đảm bảo hoạt động cho vay tiêu dùng phát triển bền vững, lành mạnh và hiệu quả, SBV cho rằng cần hạn chế "vay tiền mặt" đối với các khách hàng hiện hữu có lịch sử tín dụng tốt và không có nợ quá hạn.

Theo công ty cung cấp thông tin kinh doanh StoxPlus, các công ty tài chính đang có xu hướng chuyển sang "vay tiền mặt" và thẻ tín dụng do nhu cầu ngày càng tăng từ nhóm người không có tài khoản ngân hàng và thu nhập thấp, trong khi hình thức vay trả góp để mua xe hoặc đồ gia dụng tại các cửa hàng bán lẻ đã dần bão hòa.

Các công ty tài chính không công bố cụ thể tỷ trọng của mảng cho vay tiền mặt trong tổng dư nợ tiêu dùng, nhưng giới quan sát cho rằng con số này là đáng kể.

Chẳng hạn, tại HD Saison, theo ước tính của Công ty chứng khoán Rồng Việt, tỷ trọng vay tiền mặt trong danh mục sản phẩm năm 2018 là 32%, so với 41% là vay mua xe máy và 25% là vay mua hàng tiêu dùng bền.

Tỷ lệ này có thể còn cao hơn ở các công ty tài chính mới, do họ tập trung đẩy mạnh cho vay ngay từ khi ra mắt thay vì cạnh tranh gay gắt trong lĩnh vực cho vay trả góp. Ví dụ, ngay từ khi ra mắt vào tháng 10/2018, Easy Credit (thương hiệu của EVN Finance) đã tung ra gói vay dành cho khách hàng có thu nhập chỉ từ 4,5 triệu đồng. SHB Finance, ra mắt tháng 8/2018, cũng nhắm đến thị trường vay tiền mặt với loạt sản phẩm dành cho khách hàng có thu nhập trung bình từ 3 triệu đồng.

Bên cạnh các quy định về hình thức giải ngân, dự thảo Thông tư cũng bổ sung quy định các công ty tài chính không được thu hồi nợ đối với các tổ chức và cá nhân không có nghĩa vụ trả nợ.

Quy định mới được đưa ra sau khi một số công ty tài chính bị phản ánh đã sử dụng biện pháp mạnh để thu hồi nợ, gây lo ngại trong dư luận. Chẳng hạn, dù không vay tiền của công ty tài chính, một người dân tại Hà Nội vẫn liên tục nhận được các cuộc gọi đe dọa từ nhân viên công ty yêu cầu trả nợ, chỉ vì số điện thoại của người này bị người đi vay khai là người thân khi vay tiền.

Dự thảo cũng quy định hợp đồng vay sẽ không được chứa các điều khoản đe dọa người vay, sau khi nhiều người phản ánh rằng một số công ty tài chính đã thuê giang hồ để thu hồi nợ.

Theo Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương), các lĩnh vực nhận được nhiều khiếu nại nhất trong năm 2018 là tài chính, ngân hàng và bảo hiểm, trong đó chủ yếu liên quan đến dịch vụ cho vay tiêu dùng của các công ty tài chính, với nhiều hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng như cung cấp thông tin sai lệch, không đầy đủ hoặc gây hiểu nhầm; không cung cấp hợp đồng sau khi ký; và thu hồi nợ bằng hình thức đe dọa.

Chuyên gia ngân hàng Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, dù các quy định đề xuất sẽ giúp kiểm soát nợ xấu tốt hơn, nhưng sẽ khiến SBV gặp khó khăn trong chính sách chống tín dụng đen.

“Nếu không còn các khoản vay tiêu dùng với điều kiện dễ từ công ty tài chính, người vay không có tài sản đảm bảo và thu nhập thấp sẽ phải phụ thuộc vào tín dụng đen,” ông Hiếu nói với báo Việt Nam News.